به گزارش خبرنگار وسائل، حجت الاسلام والمسلمین عباس رفعتی، در جلسه بیست و دوم درس خارج فقه رسانه که در روز دوشنبه مورخه 18 دی سال 96 در موسسه فقهی ائمه اطهار علیهم السلام برگزار گردید، در ادامه بررسی پیام های حرام رسانه، به بررسی مصادیق نوع سوم پیام محرم رسانه پرداخت.
استاد رفعتی نائینی در ابتدای درس خارج فقه رسانه به مصادیق نوع سوم پیام محرم رسانه اشاره داشت و گفت: بسیاری از فیلم ها و سریال ها، زمانی که می خواستند زن متمول با کلاسی را نشان دهند، مانتویی و با کمترین پوشش حجابی نشان می دادند اما خانمی که کلفت و بیسواد بود و موقعیت اجتماعی نداشت را چادری نشان می دادند و مقید بود که چادرش نیز از سرش نیفتد.
ایشان در ادامه اظهار داشت: برداشت کاربران رسانه، لایه سوم این پیام است و دختری که این فیلم را مشاهده می کند، نتیجه می گیرد که اگر می خواهد در جامعه متشخص باشد باید چادر به سر نداشته باشد و این پیام را او اشتباه برداشت کرده است و کارگردان فی البداهه کار حرامی مرتکب نشده است هر چند که عامداً این کار صورت گرفته است و شامل نوع سوم پیام محرم رسانه خواهد شد.
وی در پایان به مصادیق دیگر نیز در این زمین اشاره کرد و گفت: فیلم مارمولک از مصادیق بارز نوع سوم است که کارگردان برای فروش بیشتر حتی حاضر نشد نام این فیلم را تغییر دهد و مصداق عینی دیگر این اثرگذاری مخرب دانشگاه آزاد نیز در برخی شهرهای کوچک بود که فرهنگ مردم را تغییر داد و امروزه نیز رسانه ها با ترویج مدگرایی و تغییر سبک پوشش بین مردم، جامعه را از فرهنگ اصیل ایرانی دور می کنند و به سمت فرهنگ غربی سوق می دهند.
خلاصه درس گذشته
سوء استفاده دشمن در حوادث اخیر و هماهنگی برای اغتشاشات و به تصور خودشان براندازی، می تواند اهرم فشاری در مذاکرات و حوادث منطقه باشد که نقشه کار را تغییر دهند و مسیر اهدافشان را مسطح کنند و از عامل رسانه برای اهدفشان بهره برداری کردند. دولت در اقتصاد مقاومتی کوتاهی کرده است و بیشتر نگاهش به اقتصاد وارداتی بوده است اما نقد عملکرد اقتصادی دولت در شرائط فعلی به مصلحت نبود و انتشار برخی از اخبار در رسانه و شبکه های اجتماعی سبب تقویت بدبینی به نظام و اعتراضات شد و رسانه های دشمن نیز آن را به مسائل سیاسی مبدل کردند. امروزه جنگ، رسانه ای است و اگر انسان با دقت نظر کند متوجه می شود که قدرت رسانه ای، جنگ داخلی درست می کند و سلاح را به درون مرز می دهد و نیازی به جنگ از بیرون ندارد و اگر نتواند سلاح نیز وارد کند، ساخت بمب دست ساز را آموزش می دهد و در وقایع اخیر نیز در تهران استفاده کردند. اگر پیام ما ولو اینکه مطلب حقی باشد چنین آسیبی بزند که مردم را بی اعتماد کند و آن حمایتی که از نظام داشتند، سست کند، دیگر مردم بی تفاوت می شوند و همین امر سبب می شود که تحریک احساساتی که در سال 88 ایجاد شد دیگر ایجاد نشود زیرا از لحاظ رسانه ای درست عمل نمی کنیم و اگر درست عمل می کردیم مانند جنگ بوکمال، برنده مبارزه با دشمن بودیم.
تقریر کامل درس
بررسی مصادیق قسم سوم حرمت پیام رسانه
بنا شد که ادامه بحث جلسه گذشته را مطرح کنیم و مقداری بیشتر در مصادیق رسانه ای موضوع تکیه کنیم.
سومین قسم محرمات پیام رسانه، این است که خود پیام صحیح است و مقارن با این پیام نیز فعل حرامی صورت نگرفته است.
این مساله نه از قسم اول و نه از قسم دوم است بلکه پیامد این پیام منفی است و تحقق فعل حرام در جامعه و مخاطبین پیام رسانه است.
خود رسانه فعل حرامی را انجام نمی دهد ولی پیامد کاربران این است که مرتکب کار حرام می شوند. بازتاب اجتماعی پیام رسانه، منفی است.
دو مصداق را در بحث گذشته اشاره کردیم.
1ـ نظیر فیلم مارمولک که هیچ نقطه حرامی ندارد اما پیامد آن توهین به روحانیت و فحاشی نسبت به آنان است. تا دو سال کسانی که با روحانیت مشکل داشتند به آخوندی که می دیدند کلمه مارمولک اطلاق می کردند.
2ـ انبوه اخبار اختلاس مفسدان اقتصادی بود که سبب بی اعتمادی در جامعه می شود. گاهی خبری در عین اینکه راست است، پیامد آن منفی است. ممکن است اگر برد کمتری داشته باشد این پیامد را نداشته باشد اما با انبوه سازی این پیامد منفی حاصل می شود.
این مصادیق در رسانه کاملاً ملموس بود.
مصداق سومی که امروز برای تاکید عرض می کنم به خاطر توجه دوستان به مباحث است و این مصداق مربوط به زمان حال نیست و به علت نداشتن فرصت نمی توانم شبکه ملی را مشاهده کنم و مصداق امروزی نمی توانم ارائه کنم.
3ـ بسیاری از فیلم ها و سریال ها، زمانی که می خواستند زن متمول با کلاسی را نشان دهند، مانتویی و با کمترین پوشش حجابی نشان می دادند اما خانمی که کلفت و بیسواد بود و موقعیت اجتماعی نداشت را چادری نشان می دادند و مقید بود که چادرش نیز از سرش نیفتد.
این مساله خیلی فراوان وجود داشت. کارگردانان فیلم ها و سریال ها در رساندن پیام فیلمشان این دقت را داشتند که زن با حجاب را چگونه نشان دهند و بازتاب و نتیجه اش در جامعه مشخص شد. اصل این کار اشکالی نداشت که خانم بیسوادی را با چادر نشان دهند و حرام هم نیست. نه کارگردانی و نه فیلم نامه و نه دیالوگ هیچ مشکلی نداشت اما پیامد این پیام رسانه این بود که حجاب برای انسان های متمول و باسواد نیست.
به اصطلاح علوم ارتباطات می توان این پیامد را لایه سوم پیام نامید. نمی توان به کارگردان گفت به دلیل اینکه چادر به سر خانم گدای بی سواد پوشاندی، کار حرامی مرتکب شده ای اما پیام اجتماعی عمل او ضربه زدن به حجاب است.
برداشت کاربران رسانه، لایه سوم این پیام است و دختری که این فیلم را مشاهده می کند، نتیجه می گیرد که اگر می خواهد در جامعه متشخص باشد باید چادر به سر نداشته باشد. این پیام را او اشتباه برداشت کرده است و کارگردان کار حرامی مرتکب نشده است هر چند که عامداً این کار صورت گرفته است.
ما می خواهیم به این نتیجه برسیم که هر چند در ابتدا این کار حرام نبوده است اما با توجه به توضیحی که بیان شد این شخص کارگردان مرتکب فعل حرامی شده است.
اگر شخص بداند که پیامد فیلمش این آثار منفی را دارد مرتکب کار حرام شده است اما اگر نداند کار حرام نیست.
در مورد فیلم مارمولک بیان شد قبل از اینکه این فیلم ساخته شود و به اتمام برسد، به کارگردان گفته شد که باید اسم فیلم را عوض کنی و او حاضر نشد زیرا از نظر مالی متضرر می شد و به خاطر جذبه این اسم، پربیننده ترین فیلم دوران خودش شد.
لایه سوم همین است که پیامد منفی در جامعه به جای می گذارد و از این قبیل مصادیق بسیار فراوان است.
نمی توان گفت چون واقعیت جامعه همین است باید بدین صورت زنان چادری و بی چادر را نشان دهند. در فیلم ها خوش اخلاق را بی چادر و بد اخلاق را با چادر نشان می دادند. اگر شخص به دنبال کمال های انسانی نیز باشد دیگر به سمت چادر تمایل پیدا نمی کند و این تأثیر رسانه است.
کسانی که بر تأثیر رسانه با تحقیقات میدانی فعالیت داشته اند می توان به کشور اندونزی اشاره کرد که فرهنگ روستایی را قبل از آمدن تلویزیون و بعد از آمدن آن بررسی کرده اند. در چند کشور این کار میدانی صورت گرفته است و اصحاب رسانه از آن مطلع هستند. فرهنگ کاری و اجتماعی روستاهایی که از تلویزیون استفاده کرده اند نسبت به روستاهای دیگر که تلویزیون نداشته اند تغییر ملموس داشته است. حتی ساعت خواب آن مردم با داشتن رسانه تغییر کرده است. ساعت کاری و رژیم غذایی مردم نیز با همین رسانه تغییر کرده است.
دانشگاه آزاد نیز تاثیر مخربی در وضعیت بدحجابی شهرهای مختلف داشت که افراد غیر بومی را به صورت مختلط در یک مجموعه جمع کردند و فرهنگ بسیاری از شهرهای کوچک را تخریب کردند.
بحث اختلاط با نامحرم نیز مطرح خواهد شد و بنا نداشتیم که این گونه در مصادیق وارد شویم.
تصور بنده این بود که دوستان مصادیق را مطرح می کنند و نیازی به بیان بنده نیست.
یکی از دوستان می گفت خوب است فلانی در شبکه های مختلف حداقل یک روز حضور داشته باشد و از نزدیک روند کاری رسانه را مشاهده کند. احساس کردم که از این گونه مصادیق زیاد داریم و بحث طولانی خواهد شد.
سوال: آیا ظاهر این کلمه مارمولک در جامعه تاثیر ندارد؟
پاسخ: خیر، اسم این فیلم را مارمولک گذاشته است که مشکل ندارد و عادی است. نه معنای مطابقی و نه معنای تضمنی آن حرمت دارد اما دلالت التزامیه آن مشکل دارد.
قبلاً بیان شد که هر فعل حرامی را رسانه بخواهد نشان دهد حرام است که در قسم اول مورد بحث قرار گرفت.
نشان دادن فعل حرام همان تجاهر به فسق است که همه آن را حرام می دانند. اگر گفتیم قبح این کار را نشان دهد، مساله متفاوت است. می خواهد نشان دهد که شخص لاابالی است که همین کار تجاهر به فسق است.
گاهی عمل حلال به خاطر پیامد حرام، حرام می شود که ادله آن را متعرض می شویم.
تقاضا می کنم که خود عزیزان برخی مصادیق رسانه ای را تأمل کنند که بحث کاملاً روشن شود.
برخی مصادیق در ذهن من هست که می توانم تیتر آن را بیان کنم و شما تأمل بفرمایید.
1ـ اختلاط
2ـ تجمل گرایی
3ـ مدگرایی؛ فرهنگ لباس سنتی ما را چه کسی گرفته است؟ رسانه جدیدترین مدها را به بازیگران می دهد که بپوشند تا در جامعه منتشر شود ولو اینکه از نظر پوششی ایرانی نیست. تا قبل از آمدن رسانه و رضاخان لباس ایرانی ها به چه صورت بوده است؟
چه اتفاقی افتاد زمانی که ما به دنبال مدگرایی رفتیم؟ والحمدلله رب العالمین./926/ص
تقریر: محسن جوادی صدر